Περσείδες! Η φαντασμαγορική νυχτερινή καλοκαιρινή βροχή διαττόντων!

Οι Περσείδες (αρσενικό) είναι από τις πιο εντυπωσιακές βροχές μετεώρων (ή βροχή διαττόντων αστέρων) που παρατηρούνται κάθε χρόνο από τα μέσα του Ιούλη μέχρι και τα τέλη Αυγούστου. Με βάση τις παρατηρήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Μετεώρων (International Meteor Organization – ΙΜΟ) από τα πρόσφατα έτη, φέτος αναμένουμε την εμφάνιση του μέγιστου τη νύχτα της 12ης Αυγούστου.

Η βροχή διαττόντων αστέρων είναι ένα ουράνιο φαινόμενο που συμβαίνει όταν η Γη διέρχεται μέσα από σμήνη σωματιδίων μετεωρικής ύλης. Η ύλη αυτή προέρχεται από κομήτες που διαλύονται ή από την ουρά των υπολειμμάτων που αφήνουν οι κομήτες κατά την τροχιά τους. Εκατομμύρια σωματίδια, που ονομάζονται μετεωροειδή, αργά αλλά σταθερά διασκορπίζονται κατά μήκος της τροχιάς του κομήτη, σε μια αρκετά πλατιά ζώνη. Όταν τα σωματίδια αυτά μπουν στην ατμόσφαιρα της Γης (μετέωρα), καίγονται δημιουργώντας εντυπωσιακές φωτεινές τροχιές . Στην περίπτωση που τα σωματίδια αυτά είναι μεγαλύτερα και δεν προλάβουν να καούν ολόκληρα, πέφτουν στη Γη δημιουργώντας μικρούς κρατήρες από την ταχύτητα πρόσκρουσης. Τότε τα υπολείμματα αυτά τα ονομάζουμε μετεωρίτες. Το φαινόμενο της βροχής διαττόντων το παρατηρούμε συγκεκριμένες ημερομηνίες κάθε χρόνου, όταν η Γη συναντάει την τροχιά κάποιου κομήτη ή βρίσκεται κοντά σε αυτήν, και περνά μέσα από τη ζώνη των μετεώρων. Για το λόγο αυτό, οι βροχές μετεώρων φαίνονται να προέρχονται από ένα συγκεκριμένο σημείο στον ουράνιο θόλο, που ονομάζουμε ακτινοβόλο σημείο. Στο σημείο αυτό του ουράνιου θόλου παρατηρούμε και το μεγαλύτερο αριθμό μετεώρων που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης και φαίνονται σαν αστέρια που πέφτουν (πεφταστέρια) με μεγαλύτερο ωριαίο ρυθμό εμφάνισης από το μέσο όρο.

Εντυπωσιακό φαινόμενο

Η βροχή διαττόντων των Περσείδων (ονομάζεται έτσι γιατί το ακτινοβόλο σημείο τους προβάλλεται στον αστερισμό του Περσέα, φαίνεται δηλαδή σα να έρχονται από την κατεύθυνση αυτή) ήταν πολύ εντυπωσιακή σε διάφορες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, με την εμφάνιση 150 μέχρι και περισσοτέρων των 400 μετεωριτών ανά ώρα, λόγω του ότι η Γη περνά μέσα από περιοχές με υψηλότερη πυκνότητα υπολειμμάτων σκόνης του κομήτη. Τα μικρά σωματίδια της σκόνης έχουν τον όγκο των κόκκων της άμμου και βάρος περίπου ενός γραμμαρίου. Στην αρχή της δεκαετίας του ‘90, τις χρονιές 1991 και 1992, σημειώθηκε μια έξαρση στην εμφάνιση των μετεώρων με παρατήρηση περισσότερων των 400 την ώρα. Ο ωριαίος αριθμός τους μειώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’90, φτάνοντας τα 100 περίπου μετέωρα, ενώ από το 2000 ήταν πολύ λιγότερα. Αυτό συνδέθηκε με την περιήλια μετάβαση του κομήτη 109P/Swift-Tuttle το 1992. Η περίοδος που ο κομήτης Swift-Tuttle περνάει από το ηλιακό μας σύστημα είναι περίπου 130 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι όσο απομακρύνεται η απόσταση του κομήτη από τη Γη, τόσο λιγότερα μετέωρα βλέπουμε. Για το 2013 αναμένεται ο αριθμός τους να φτάνει στα 60 μετέωρα την ώρα.

Ο κομήτης 109P/Swift–Tuttle φωτογραφημένος με έκθεση 8′, από  Celestron 8″ f/10 SCT @ f/6.3 , mount Vixen Super Polaris, σε φιλμ gas-hypered 35mm Fujicolor Super HG 400, στο Anza της California, το 1992.

Η τροχιά του κομήτη Swift-Tuttle σε σχέση με την τροχιά της Γης

Τους Περσείδες κατέγραψαν πρώτοι παρατηρητές στην Κίνα το 36 μ.X., οπότε και καταγράφηκε στα αρχεία της κινεζικής Δυναστείας των Xαν. Την παρατήρηση ότι οι Περσείδες οφείλονται στην ουρά του Swift-Tuttle έκανε πρώτος ο Giovanni Schiaparelli, το 1867. Ο Γερμανός αστρονόμος Eduard Heis ήταν ο πρώτος που έκανε το 1839 την καταμέτρηση και κατέγραψε περίπου 160 μετέωρα την ώρα. Πριν δυό χρόνια, ο μέγιστος ωριαίος ρυθμός τους ήταν 120. Το 2028 αναμένεται το φαινόμενο να είναι άκρως εντυπωσιακό, γιατί τότε αναμένεται μια βροχή 1.000 διαττόντων αστεριών την ώρα, καθώς η Γη θα απέχει περίπου 60.000 χιλιόμετρα από τον πυρήνα της σκόνης του κομήτη, που ευθύνεται για το φαινόμενο.

Το μεγαλύτερο τμήμα του αστρικού υλικού από τον κομήτη 109P/Swift-Tuttle βρίσκεται σε τροχιά στο διαπλανητικό χώρο για περισσότερο από 1.000 χρόνια. Υπάρχει όμως και μία νέα λωρίδα υλικού που αποσπάσθηκε από τον κομήτη το 1862. Ο ρυθμός των μετεώρων όταν η Γη συναντήσει αυτή την, πυκνή ακόμα, λωρίδα είναι πολύ υψηλότερος από ό,τι κατά την υπόλοιπη βροχή. Η βροχή διαττόντων των Περσείδων προέρχεται από έναν κομήτη απομεινάρι από τη δημιουργία του ηλιακού μας συστήματος. Είναι δηλαδή ένα από τα αρχαιότερα αντικείμενα στο ηλιακό μας σύστημα, που κρύβει πληροφορίες για τη σύσταση του πρωτοπλανητικού δίσκου από τον οποίο προερχόμαστε όλοι. Και πριν από αυτό, αυτή η ταπεινή σκόνη ήταν κάπου στο εσωτερικό ενός άστρου μεγαλύτερου από τον Ήλιο μας, που όταν εξάντλησε τα πυρηνικά του αποθέματα έδωσε ένα από τα πιο θεαματικά φαινόμενα στο σύμπαν, ένα supernova, το οποίο σκόρπισε στο μεσοαστρικό χώρο τα στοιχεία από τα οποία αποτελούμαστε όλοι μας και είναι απαραίτητα για τη ζωή.

Οδηγίες για την παρατήρηση του φαινόμενου
Οι συντεταγμένες του ακτινοβόλου σημείου (radiant) τη μέρα του μέγιστου αριθμού μετεώρων στον ουράνιο θόλο είναι: ορθή αναφορά 46 και απόκλιση +58 (RA=046°, DEC=+58°) και με λ⊙ = 140.0°—140.1°. Το φαινόμενο εμφανίζεται μεταξύ της 17ης Ιούλη μέχρι και της 24ης Αυγούστου, ενώ το μέγιστο μεταξύ της 11ης Αυγούστου ώρα 18:30 και 13ης Αυγούστου ώρα 07:00 (ώρα UTC = +3 ώρες διαφορά το καλοκαίρι, για την Ελλάδα). Το μέγιστο τοποθετείται ακριβώς στην 12η Αυγούστου μεταξύ 18:10 και 20:45 UTC. Η επιτάχυνση των βολίδων θα φτάνει τα 59 km/sec, το φαινόμενο μέγεθός τους θα φτάνει το 2,2 και η μέγιστη συχνότητά τους (ZHR, Zenithal Hourly Rate)60-100/h. Η Σελήνη θα βρίσκεται στο πρώτο τέταρτο στις 14 Αυγούστου, οπότε η φωτεινότητα της δεν θα είναι μεγάλο εμπόδιο για την παρατήρηση.

Για να παρατηρήσουμε το φαινόμενο πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας βορειοανατολικά στον ουρανό και να παρατηρήσουμε την περιοχή μεταξύ των αστερισμών της Κασσιόπης (το γνωστό W) και του Περσέα. Η σωστή θέση πρέπει να μας δίνει ένα καθαρό πεδίο στον ουρανό, της τάξης των 120° (το πεδίο στο οποίο φαίνεται το 98% των διαττόντων δεν είναι μεγαλύτερο από 50°). Προσέχουμε να μην παρατηρούμε κατ’ ευθείαν το ακτινοβόλο σημείο αλλά περίπου 20° – 30° μακριά. Καλύτερη είναι η παρατήρηση με γυμνό μάτι ή με μικρά κιάλια. Τα τηλεσκόπια, επειδή έχουν μικρή γωνία όρασης, δεν προσφέρονται για την παρατήρηση της βροχής διαττόντων.

Στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη όπου και το Βόρειο Αιγαίο, η καλύτερη παρατήρηση θα γίνει μετά τις 23:00 τοπική ώρα, και θα κορυφωθεί όσο προχωράει η νύχτα (03:00 – 05:00). Το ακτινοβόλο σημείο θα ανεβαίνει στον ουράνιο θόλο κάνοντας την παρατήρηση περισσότερο απολαυστική. Επειδή τα σωματίδια κτυπούν την ατμόσφαιρα από μπροστά, ο αριθμός των μετεώρων είναι μεγάλος λίγο πριν την ανατολή του Ηλίου. Μπορεί όμως οι περισσότεροι Περσείδες να φαίνονται νωρίς το πρωί, αλλά οι πιο εντυπωσιακοί φαίνονται μετά τα μεσάνυκτα και μέχρι τις 05:00. Αυτό γίνεται επειδή εκείνες τις ώρες φαίνονται τα σωματίδια που κτυπούν την ατμόσφαιρα με πολύ μικρές γωνίες και η προβολή του ίχνους τους στον ουρανό (η λεγόμενη ουρά) είναι πολύ μακριά και αναδεικνύει όλα της τα χρώματα.

Καταγραφή Περσειδών διαττόντων από την Αθήνα (Χαλάνδρι) λίγες ημέρες πριν το μέγιστο το 2012 με WATEC .

Για να απολαύσουμε τα περισσότερα ορατά μετέωρα να καίγονται κατά την είσοδό τους στη γήινη ατμόσφαιρα, καλό είναι να βγούμε από τις πόλεις, μακριά από περιοχές με φωτορρύπανση, με όσο δυνατόν ευρύτερο οπτικό πεδίο και χωρίς κτήρια. Όσο πιο σκοτεινό θα είναι το μέρος της παρακολούθησης, τόσο πιο εντυπωσιακό θα είναι και το οπτικό αποτέλεσμα. Τέτοιες περιοχές υπάρχουν πολλές κυρίως στη δυτική πλευρά της Λέσβου, κοντά στο Σίγρι, στην Ερεσό, στο απολιθωμένο δάσος, στη Μονή Υψηλού, αλλά και στο Χρούσο, στο Γαβαθά κλπ. Βεβαίως και σε πολλές περιοχές της βόρειας Λήμνου όπως πάνω από τον  Κατάλλακο, στο Βουνί, στο Προπούλι και στην ευρύτερη περιοχή της Πλάκας. Στη Χίο, για να αποφύγουμε τη φωτορύπανση της Σμύρνης, σε περιοχές του Δήμου Αμανής, βορειοδυτικά στις περιοχές της Βολισσού, της Αγ. Μαρκέλας, Αφροδισίας κλπ. Εννοείται και έξω από τα Ψαρά! Στη Σάμο, προτιμήστε περιοχές δυτικά, προς την Καλλιθέα και το όρος Κέρκης. Στην Ικαρία, δυτικά του Εύδηλου, στον Αρμενιστή, στην περιοχή έξω από τους Βρακάδες, και προς Αμαλό. Ακόμη πιο εντυπωσιακή θα είναι η παρατήρηση από τον «σκοτεινό» Άι-Στράτη! Χρήσιμα θα είναι να έχετε μαζί σας εκτός από κιάλια και τη φωτογραφική σας μηχανή, ένα αναπαυτικό πτυσσόμενο κάθισμα ή στρώμα ή υπνόσακο για άνετη παρατήρηση, κάποια ζακέτα για τη νυχτερινή υγρασία και κάποιο λάδι σιτρονέλλας για τα κουνούπια…

Ο Βαγγέλης Τσάμης από την Αστρονομική Ένωση Σπάρτης, με Watec και GPS Time Inserter για την καταγραφή Περσείδων, Πάρνωνας 2009.

Καταγραφή μετεώρων με το σύστημα SPOSH  στον Πάρνωνα, 2010.

Οι γνωστότερες βροχές διαττόντων

Η ευκολότερα παρατηρούμενη (εξαιτίας του καλού καιρού) βροχή διαττόντων είναι οι Περσείδες, που κορυφώνονται περί τις 12 Αυγούστου εκάστου έτους. Η θεαματικότερη όμως ιστορικά (κάθε 33 χρόνια που περνά ο κομήτης της) είναι οι Λεοντίδες.

Λυρίδες

πι Πρυμνίδες

ήτα Υδροχοΐδες

Βοωτίδες Ιουνίου

Περσείδες

Δρακοντίδες

Ωριωνίδες

Λεοντίδες

Διδυμίδες

Αρκτίδες